Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Σ Α Ν Ε Σ Τ Η
 |
| Φορητή Εἰκόνα ἀπό τόν Ἱ. Ναό Ἁγίας Τριάδος στά Καυσοκαλύβια Ἁγίου Ὄρους |
Α Λ Η Θ Ω Σ Α Ν Ε Σ Τ Η Ο Κ Υ Ρ Ι Ο Σ Μ Α Σ
Δ Ι Α Β Α Σ Τ Ε
ἀρχιμ. Ἰουστίνου Πόποβιτς
Οι Άγιοι Μάρτυρες Τιμόθεος και Μαύρα
По дороге из Пера Педи в Килани невозможно не остановиться у маленькой и очень уютной церкви св. Мавры.
Храм богато украшен росписями, выполненными частично в XII, а частично в XV веке.
Обращает на себя внимание большая фреска, изображающая святых Тимофея и Мавру , окруженных клеймами с эпизодами их мученичества. К сожалению, она была повреждена мусульманским фанатиком в 50-е годы XX века - он соскоблил глаза с изображений.
Στο δρόμο από το Πέρα Πεδί στην περιοχή Κοιλανίου Κύπρου είναι ένα μικρό Παρεκκλήσι τής Αγίας Μαύρας.
Ο ναός είναι πλούσια διακοσμημένα με έργα ζωγραφικής, που εκτελούνται τμηματικά τόν 12ο αιώνα μ.Χ. XII, και εν μέρει τον 15ο αιώνα μ.Χ.
Εφιστάται η προσοχή σε μια μεγάλη τοιχογραφία που απεικονίζει τους Αγίους Τιμόθεο και Μαύρα, που περιβάλλεται από μικρότερες τοιχογραφίες με σκηνές του μαρτυρίου τους. Δυστυχώς, έχει καταστραφεί από έναν μουσουλμάνο φανατικό που ἐξυσε τα μάτια στις εικόνες.
Ἥπλωσε Χριστὸς χεῖρας ἐν Σταυρῷ πάλαι,
Ἥπλωσε καὶ νῦν Μαύρα σὺν Τιμοθέῳ. Σταυρῷ Τιμόθεος τριτάτῃ τανύθη ἅμα Μαύρᾳ. Μαρτυρίου ὡς λάμψασ’ ἀκτῖνας Μαῦρα. Ὅπας Σατᾶν γε ἤμβλυνας ἶφι Μάρτυς Σταυρῷ Τιμόθεος τριτάτῃ τανύθη ἅμα Μαύρᾳ. | |||
Βιογραφία
Οι Άγιοι Τιμόθεος και Μαύρα, γεννήθηκαν στη κωμόπολη Παναπέα στην Θηβαΐδα της Αιγύπτου. Ο Τιμόθεος ήταν αναγνώστης και κήρυκας του Ευαγγελίου στην Εκκλησία των Παναπέων και εκτελούσε τα ιερατικά του καθήκοντα με θερμότατο ζήλο και θαυμαστά αποτελέσματα.  
Άγιος Τιμόθεος και Αγία Μαύρα, 13 ος αιώνας
Προέλευση Παρεκκλήσι Αγίας Μαύρας. Κοιλάνι Κύπρος
Τώρα Εκκλησία Μονογενούς, Κοιλάνι Κύπρος
Το γεγονός αυτό προξενούσε ζηλοφθονία στους ειδωλολάτρες, οι οποίοι τελικώς τον κατήγγειλαν στον αδίστακτο ειδωλολάτρη έπαρχο Αρριανό, είκοσι μόλις μέρες μετά τον γάμο του με την Αγία Μαύρα. Ο Αρριανός κάλεσε τον Τιμόθεο να παραδώσει τα ιερά βιβλία του στην πυρά. Ο Τιμόθεος αρνήθηκε με παρρησία να καταστρέψει τα βιβλία του, λέγοντας στον έπαρχο ότι τα θεωρεί ως ιερά πνευματικά του όπλα και εφόδια. Οργισμένος ο Αρριανός υπέβαλε τον άγιο σε διάφορα βασανιστήρια, τα οποία ο Τιμόθεος υπέμεινε με παροιμιώδη υπομονή. Πρώτα πρώτα έβαλαν μέσα στα αυτιά του Μάρτυρα πυρακτωμένα σίδερα, με αποτέλεσμα να λιώσουν οι κόρες των ματιών του και να πέσουν στο έδαφος. Στη συνέχεια έδεσαν τους αστραγάλους πάνω σε τροχό βασανιστηρίων και σφράγισαν το στόμα του με φίμωτρο. Έπειτα έδεσαν μια βαριά πέτρα στόν τράχηλό του και τον κρέμασαν σε ένα δέντρο. Για να κάμψει το σθένος του ο έπαρχος στράφηκε προς τη σύζυγό του Μαύρα, την οποία στην αρχή κολάκευε για να θυσιάσει στο είδωλα και μην ακολουθήσει τη θανατηφόρα πορεία του συζύγου της. Με παραίνεση όμως του Τιμόθεου, η Μαύρα ομολόγησε κι εκείνη την πίστη της στον Θεό. Τότε ο Αρριανός διέταξε τον άγριο βασανισμό της Αγίας, η οποία καθ' όλη τη διάρκεια των μαρτυρίων έψαλε. Πρώτα πρώτα, λοιπόν, της ξερρίζωσαν τις τρίχες του κεφαλιού της και στη συνέχεια της έκοψαν τα δάχτυλα. Έπειτα την βύθισαν ολόκληρη μέσα σε ένα καζάνι γεμάτο νερό που κόχλαζε. Επειδή όμως η Αγία, αν καί ήταν μέσα στο βραστό νερό, δεν έπαθε το παραμικρό έγκαυμα, ο Αρριανός σχημάτισε τη γνώμη ότι το νερό δεν ήταν θερμό, αλλά ψυχρό. Έτσι, για να το διαπιστώσει, πρόσταξε να του ραντίσουν το χέρι. Τότε η Αγία πήρε με τη χούφτα της νερό και το έριξε πάνω στο χέρι του. Το νερό αυτό ήταν τόσο καυτό, ώστε να διαλυθεί το δέρμα του ηγεμόνα. Παρ' όλα αυτά, ο Αρριανός δεν σταμάτησε και διέταξε να σταυρώσουν και τους δυο Αγίους. Ακόμη και στο σταυρό του μαρτυρίου, ο βδελυρός έπαρχος, πλησίασε την αγία σε μία απέλπιδα προσπάθεια έστω και την τελευταία στιγμή να την αποσπάσει από το μαρτύριο και την πίστη της. Φωτισμένη όμως από τη θεία χάρη η αγία τον απέπεμψε. Ενώ η αγία Μαύρα ήταν κρεμασμένη στο σταυρό, την πλησίασε - σαν σε έκσταση - ο διάβολος, προσφέροντάς της ένα ποτήρι γεμάτο με μέλι και γάλα. Της συνιστούσε μάλιστα να το πιεί για να μην φλογίζεται από τη δίψα. Η Άγία όμως, φωτισμένη από τον Θεό, κατάλαβε την πανουργία του διαβόλου και με την προσευχή της τον έδιωξε. Ο παγκάκιστος χρησιμοποίησε όμως και άλλο τέχνασμα. Φάνηκε στην Αγία ότι την μετέφερε σε ένα ποτάμι απ' όπου έτρεχε μέλι και γάλα και της πρότεινε να πιεί. Εκείνη όμως, μετά από θείο φωτισμό, είπε: «Δεν πρόκειται να πιώ απ' αυτά. Θα πιώ από το ουράνιο ποτήρι που μου πρόσφερε ο Χριστός». Έτσι, ο διάβολος έφυγε απ' αυτήν νικημένος και καταντροπιασμένος. Τότε παρουσιάστηκε στην Αγία άγγελος Θεού, ο οποίος την πήρε από το χέρι, την οδήγησε στον ουρανό και, αφού της έδειξε έναν θρόνο με μια στολή λευκή πάνω σ' αυτόν και ένα στεφάνι, της είπε: «Αυτά ετοιμάστηκαν για σένα». Στη συνέχεια, αφού την οδήγησε ακόμη ψηλότερα της έδειξε άλλον θρόνο και στολή και στεφάνι, της είπε πάλι: «Αὐτά προορίζονται για τον άντρα σου. Η διαφορά του τόπου δηλώνει το γεγονός ότι ο άντρας σου υπήρξε η αιτία της σωτηρίας σου».  Μετά από εννιά μέρες παρέδωσαν και οι δύο την ψυχή τους στον Κύριο και έτσι το Άγιο ζεύγος συγκαταλέχθηκε στην ιερώνυμη φάλαγγα των μαρτύρων της Εκκλησίας μας. 
Άγιος Τιμόθεος και Αγία Μαύρα
από τό Παρεκκλήσι Αγίας Μαύρας. Κοιλάνι Κύπρος
Η Αγία Μεγαλομάρτυς Μαύρα από το 1331 μ.Χ. θεωρείται και τιμάται ως πολιούχος της πόλης της Λευκάδας, η οποία παλιότερα ονομαζόταν «Αγία Μαύρα». Μέσα στο Φράγκικο Κάστρο, στα Βόρεια του νησιού, υπήρχε μεγαλοπρεπής ναός της Αγίας, που καταστράφηκε το 1810 μ.Χ., καθώς οι Άγγλοι προσπαθούσαν να καταλάβουν το Φρούριο. Σήμερα, ένα μικρό εκκλησάκι προς τιμήν της Αγίας Μαύρας και του συζύγου της, Αγίου Τιμοθέου, υπάρχει στην θέση παλιού προμαχώνα του Φρουρίου, ο οποίος διαμορφώθηκε το 1886 μ.Χ. σε ναό. Ο ναός αποτελεί εξωκκλήσιο της ενορίας Ευαγγελιστρίας (Μητροπόλεως) της πόλης της Λευκάδας και κάθε χρόνο, στο πανηγύρι της Αγίας, συρρέουν πλήθη προσκυνητών. Στο ναό της Ευαγγελιστρίας φυλάσσεται μάλιστα και παλαιά εικόνα της Αγίας, τοποθετημένη σε ειδικό προσκυνητάριο. Η ιστορία για το πως έφτασε η τιμή της Αγίας Μαύρας στην Λευκάδα έχει ως εξής: Το 1331 μ.Χ. το νησί της Λευκάδας περνάει στην κυριαρχία του Ανδηγαυού (Φράγκου) ηγεμόνα Βάλτερου Βρυέννιου. Οι Ανδηγαυοί κατάγονταν από την κωμόπολη Sainte Maure (Αγία Μαύρα), που βρισκόταν στο νομό Intre et Loir της σημερινής Γαλλίας. Φτάνοντας στο νησί, του έδωσαν το όνομα της μακρινής πατρίδας τους και έχτισαν μικρό ναό, ρωμαιοκαθολικού δόγματος, αφιερωμένο στο όνομα της Αγίας Μαύρας. Στα μέσα του 15ου μ.Χ. αιώνα - 130 χρόνια αργότερα – έφτασε στο νησί η Ελένη Παλαιολογίνα, κόρη του Θωμά Παλαιολόγου και σύζυγος του δεσπότη της Σερβίας Λαζάρου Βούκοβιτς. Σκοπός του ταξιδιού της ήταν ο γάμος της κόρης της, Μελίσσας, με τον Δούκα της Λευκάδας, Λεονάρδο Γ’ τον Τόκκο. Στην πορεία τους προς το νησί κινδύνεψαν από σφοδρή θαλασσοταραχή. Η ευσεβής Ελένη τάχθηκε στην Αγία Μαύρα, προς το νησί της οποίας κατευθυνόταν, να σωθεί και να της φτιάξει ναό. Πράγματι, σώθηκε και έχτισε τον περικαλλή ορθόδοξο ναό της Αγίας Μαύρας. Επίσης, έχτισε ή ανακαίνισε και το μοναστήρι της Οδηγήτριας – στην περιοχή της Απόλπαινας.
| |||
Ἀπολυτίκιον Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε. Ὡς ζεῦγος ὁμόζυγον, καὶ ξυνωρὶς θαυμαστή, Τιμόθεε πάνσοφε, καὶ Μαῦρα νύμφη Χριστοῦ, ἐνθέως ἠθλήσατε, σύμμορφοι γὰρ ὀφθέντες, τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου, δόξης ἀκατάλυτου, ἠξιώθητε ἄμφω, πρεσβεύοντες τῷ Σωτήρι, ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἠμῶν.   Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος α'. Τοῦ λίθου σφραγισθέντος. Δεῦτε πάντων φιλεόρτων συστήματα, ὕμνοις τὴν σεπτὴ ξυνωρίδα ἐγκωμιάσωμεν, Τιμόθεον τὸν μέγαν ἀθλητὴν, καὶ Μαῦραν Μαρτύρων καλλονήν, ὡς τὴν πλάνην τῶν εἰδώλων εὐθαρσῶς ἀποσείσαντες. Δόξα τῷ ἐνισχύσαντι ἡμᾶς, δόξα τῷ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργούντι δι’ ὑμῶν, πᾶσιν ἰάματα. Ἕτερον Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα) Ἦχος δ'. Ταχὺ προκατάλαβε. Τιμόθεον σήμερον σὺν τῇ συνάθλῳ πιστοί, συζύγῳ τιμήσωμεν, Μαύρᾳ τῇ νύμφῃ Χριστοῦ, τὴν τούτων γεραίροντες, εὔτολμον καρτερίαν. Οὗτοι γὰρ σταυρωθέντες, ἴχνεσι τοῦ σφαγέντος, ἠκολούθησαν πόθῳ, καὶ πάντων τὰς ἁμαρτίας, Σταυρῷ προσηλώσαντος.  
Ι.Ναός Τιμοθέου καί Μαύρας Μαχαιράδο Ζάκυνθος
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος δ'. Μαρτύρων σύλλογος νῦν εὐφραίνεται· Ἀγγέλων ἅσμασι μεγαλύνομεν την μνήμην ὑμῶν Ἅγιοι ἅπαντες μελῳδοῦντες καί πιστῶς ἐκβοῶντες, χαίροντες· τῆς Τριάδος Δυάς Μαρτύρων καί κλέος, Τιμόθεε καί Μαῦρα, ὑπέρ ἡμῶν ἀεί πρεσβεύσατε. Κοντάκιον Ἦχος δ'. Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ. Τοὺς πολυτρόπους αἰκισμοὺς ἐνεγκόντες, καὶ τοὺς στεφάνους ἐκ Θεοῦ εἰληφότες, ὑπὲρ ἡμῶν πρεσβεύσατε πρὸς Κύριον, μνήμην τὴν πανίερον, τὴν ὑμῶν ἐκτελούντων, μέγιστε Τιμόθεε, καὶ ἀοίδιμε Μαύρα, τοῦ εἰρηνεῦσαι πόλιν καὶ λαόν· αὐτός ἐστι γάρ, πιστῶν τὸ κραταίωμα.  
Ι.Ναός Τιμοθέου καί Μαύρας Μαχαιράδο Ζάκυνθος
Ἕτερον Κοντάκιον Ἦχος δ'. Ἐπεφάνης σήμερον. Γηθοσύνως σήμερον ἡ Ἐκκλησία, εὐφημεῖ γεραίρουσα τοὺς Ἀθλοφόρους τοῦ Χριστοῦ· Μαῦραν Μαρτύρων τὸ ἔρεισμα, καὶ ἀριστέα, Τιμόθεον ἔνδοξον. Ὁ Οἶκος Τὴν δυάδα Χριστοῦ ἀνυμνήσωμεν ὦ φιλέορτοι, τὸ θανεῖν γὰρ ὑπὲρ τὸ ζῇν διὰ Χριστὸν ἡρετίσαντο οἱ μακάριοι· τυράννων ἀπειλὰς μὴ πτοηθέντες, πυρὸς ὀδύνην, ἄρσεις τροχῶν, καὶ λεβήτων βράσματα ἀνδρικῶς καθυπέμειναν. Καὶ γενναίως τοῖς βασάνοις προσκαρτεροῦντες, συμφώνως τοῖς ἀνόμοις κατὰ Παῦλον ἔλεγον: Τίς ἡμᾶς χωρίσει τῆς τοῦ Χριστοῦ ἀγάπης;Οὐ θλίψις, οὐ στενοχωρία, οὐκ ὀδύνη, ἀλλ’οὐδ’ αὐτὸς ὁ θάνατος· διὸ σταυροῦσιν ἐπὶ ξύλου Μαῦραν Μαρτύρων τὸ ἔρεισμα, καὶ ἀριστέα Τιμόθεον ἔνδοξον 
Минея - Май (фрагмент). Икона. Русь. Начало XVII в. Церковно-Археологический Кабинет Московской Духовной Академии.
Μηναῖο - Μάιος (τεμάχιο). Εἰκονίδιο στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰώνα μ.Χ. στήνἘκκλησία καί τό Αρχαιολογικό Μουσεῖο τῆς Θεολογικῆς Ἀκαδημίας τῆς Μόσχας .
Μεγαλυνάριον Χαίροις ὦ πανθαύμαστε ξυνωρὶς, πανσέβαστον ζεῦγος, γενναιότατοι Ἀθληταί· Τιμόθεε Μάρτυς, σὺ τῇ σεπτῇ συνάθλῳ Μαύρᾳ τῇ στεῤῥοτάτῃ, ἡμῶν τὸ καύχημα. Ἕτερον Μεγαλυνάριον Χαίροις συζυγία ἰσοκλεής, Τιμόθεε μάκαρ, σὺν τῇ Μαύρᾳ τῇ φωταυγεῖ· σύμφρονες γὰρ ὄντες, ἐν βίῳ καὶ ἐν ἄθλοις, καὶ τῶν βραβείων ἅμα κατηξιώθητε. Ἕτερον Μεγαλυνάριον Ζεῦγος ἁγιόλεκτον τοῦ Χριστοῦ, ξυνωρίς ἁγία ἡ κηρύξασα τόν Χριστόν, Τιμόθεε μάρτυς, ἅμα τῇ λαμπρᾷ Μαύρᾳ, συγχώρησιν πταισμάτων ἡμῖν αἰτήσασθε. Η Αγία Μαύρα και το εκκλησάκι στο Κάστρο – Της Ουρανίας Σολδάτου 
Η Αγία Μεγαλομάρτυς Μαύρα ήταν σύζυγος του Τιμοθέου από την Θηβαΐδα της Αιγύπτου. Είκοσι μόλις μέρες μετά τον γάμο των δυο νέων, ο Τιμόθεος συκοφαντήθηκε από ειδωλολάτρες και οδηγήθηκε στον ηγεμόνα της Θηβαΐδας, τον Αρριανό. Αυτός εξοργίστηκε και διέταξε τούς δημίους να τον υποβάλουν σε φρικτά βασανιστήρια. Ο Μάρτυρας δεν υποχωρούσε και ο άρχοντας προσπάθησε να εξαπατήσει την Αγία Μαύρα, την σύζυγο του, με κολακείες ώστε να λατρεύσει τα είδωλα. Ή Αγία δεν υποχώρησε στις κολακείες, υπάκουσε στη συμβουλή του συζύγου της Τιμοθέου και ομολόγησε με θάρρος ότι είναι Χριστιανή. Ο Αρριανός τότε παρέδωσε και την αγία στα βασανιστήρια. Μετά από εννιά μέρες παρέδωσαν και οι δύο την ψυχή τους στον Κύριο.
Το εκκλησάκι, που βρίσκεται τώρα μέσα στο Κάστρο και τιμά τη μνήμη τους, χτίστηκε μετά το 1880 μ.Χ. με οικονομική ενίσχυση του αειμνήστου Συνταγματάρχη Νικολάου Τσερούλη, φρούραρχου Λευκάδας και σύμφωνα με Βασιλικό Διάταγμα του 1915 γίνεται παρεκκλήσιο του Μητροπολιτικού Ναού. Εξωτερικά μόνο το μικρό καμπαναριό σηματοδοτεί τη θέση του ναού. Όταν ο ευλαβής χριστιανός διαβεί το μικρό σιδερόφραχτο πορτόνι θα αντικρύσει την ημικυκλική είσοδο του μονόχωρου ναού. Το εκκλησάκι είναι κυκλικό με ένα άνοιγμα στο κέντρο για να μπαίνει φως. Ένας λιτός πολυέλαιος με κεράκια κρέμεται από την οροφή και φωτίζει την ι. εικόνα της Αγίας Μαύρας. Το τέμπλο είναι λιτό. Οι δεσποτικές εικόνες του 1952 είναι έργα του Βασιλείου Σίδερη.
Η ιστορία του Ιερού Ναού της Αγίας Μαύρας αρχίζει πολλά χρόνια πριν, όταν πατούν το νησί οι Ανδηγαυοί με ηγέτη τονΒάλτερο Βρυέννιο, το 1331 μ.Χ. Αυτοί καταγόμενοι από την κωμόπολη Sainte Maure ‘Αγία Μαύρα’ του Ανδηγαυικού Δουκάτου, φτιάχνουν καθολικό ναό και τον αφιερώνουν στην πολιούχο της παλιάς τους αγαπημένης πόλης.
Από τότε η ζωή των Λευκαδίων, αλλά και όλων των κατακτητών είναι δεμένη με την Αγία Μαύρα. Η παράδοση θέλει να έχει έρθει στο νησί μας η ευσεβής Ελένη Παλαιολόγου, κόρη του Θωμά Παλαιολόγου και σύζυγος του Λάζαρου Βράνκοβιτς προκειμένου να συνοδέψει την κόρη της Melizza για τον γάμο της με τον αφέντη της Αγίας Μαύρας Λεονάρδο Γ. Καθώς πλησίαζαν προς το νησί, συνάντησαν σφοδρή τρικυμία και η Ελένη τάχθηκε στην Αγία Μαύρα, προς την οποία πλησίαζαν, να σωθούν και να της φτιάξει ναό. Η ευσεβής Ελένη έγινε μοναχή με το όνομα Υπομονή και ετάφη στην Αγία Μαύρα.
Κάθε ιστορική στιγμή της Λευκάδας αρχίζει με το Κάστρο και τον Ι. ναό της Αγίας Μαύρας. Η νύχτα της βαριάς τουρκικής σκλαβιάς 1479 μ.Χ.μετατρέπει την εκκλησία της Αγίας Μαύρας σε τζαμί, ενώ όταν οι Ενετοί του Φραγκίσκου Μοροζίνι 1684 μ.Χ. παίρνουν το Κάστρο, επιτρέπουν τη μετατροπή του σε Ορθόδοξο ναό. Το 1810 μ.Χ. ο ναός καταστράφηκε από βομβαρδισμό των Άγγλων και κάηκε ο εφημέριος του Ι. Ναού Ανδρόνικος Μάντζαρης ή Λενίτσης. Διασώθηκαν τα ιερά σκεύη και η αρχαία εικόνα της Αγίας Μαύρας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, είναι προσφορά της Ελένης Παλαιολογίνας και φυλάσσεται με ιδιαίτερο σεβασμό στον Μητροπολιτικό Ναό της Ευαγγελίστριας.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η ιταλική κατοχή μετατρέπει το Κάστρο και τον Ι. Ναό της Αγίας Μαύρας σε εστιατόριο, υπνωτήριο και τόπο διασκέδασης των αξιωματικών της φρουράς.
Σήμερα, σε πείσμα τόσο των κατακτητών, όσο και των σεισμών, που τόσο συχνά επισκέφθηκαν και άφησαν τα σημάδια τους στο ιστορικό εκκλησάκι, κάθε χρόνο, στο πανηγύρι της Αγίας, στις 3 Μαΐου, αλλά και στους Χαιρετισμούς της Υπεραγίας Θεοτόκου, συρρέουν πλήθη προσκυνητών να τιμήσουν τους μάρτυρες Μαύρα και Τιμόθεο, αλλά και να ψηλαφίσουν ταπεινά την μυρωμένη με τη θαλασσινή αύρα ιστορία του τόπου.
Ουρανία Σολδάτου Εκπαιδευτικός
—————— Ενδεικτική βιβλιογραφία πληροφόρησης Ιερ/χος Ι. Ζαμπέλης, Η διαδρομή της Λευκάδας στο χρόνο Ν. Βαγενάς,Το Κάστρο της Αγίας Μαύρας 1300-1977,2001 Πρ/ρος Γ.Ζαμπέλης, Η Αγία Μαύρα και το Κάστρο της, Λευκάδα 2007 Π. Γ. Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Τόμος Α΄, Αθήνα 1980 Π. Γ. Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Τόμος Β΄, Αθήνα 1982 | |||
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου