Βιογραφία
Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Χριστόφορος καταγόταν από ημιβάρβαρη φυλή και ονομαζόταν Ρεμπρόβος, που σημαίνει αδόκιμος, αποδοκιμασμένος, κολασμένος. Πιθανότατα έζησε κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Δεκίου (249 - 251 μ.Χ.), όταν στην Αντιόχεια Επίσκοπος ήταν ο Άγιος Ιερομάρτυς Βαβύλας (τιμάται 4 Σεπτεμβρίου).
Ο Άγιος ως προς την εξωτερική εμφάνιση ήταν τόσο πολύ άσχημος, γι' αυτό και αποκαλείτο «κυνοπρόσωπος».
Τοιχογραφία με τον Αγ. Χριστοφόρο τον κυνοκέφαλο,
επονομαζόμενο και Ρέπρεβο στο Καθολικό τής κάτω Ιεράς Μονής Δίβρης. Νομός Ηλείας.
Λεπτομέρεια της τοιχογραφίας με τον Αγ. Χριστοφόρο
τον κυνοκέφαλο
στο Καθολικό τής κάτω Ιεράς Μονής Δίβρης. Νομός Ηλείας.
Ο Άγιος Χριστοφόρος ο κυνοκέφαλος στο Καθολικό της κάτω Μονής Δίβρης.
Η ιστορική Δίβρη είναι μια κωμόπολις του τέως Δήμου Λαμπείας και του νυν καλλικρατικού Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας. Στην αμφιθεατρικά χτισμένη Δίβρη, στις πλαγιές των Λαμπείων ορέων, συναντάμε 7 μαχαλάδες (συνοικίες – γειτονιές) και 52 Ναούς όσους σε καμία άλλη πόλη και κωμόπολη της Ηλείας[2]. Στην Δίβρη συναντάμε και δύο από τα σπουδαιότερα Μοναστήρια της Ιεράς Μητροπόλεως Ηλείας που έχουν διαγράψει μια πλούσια ιστορική διαδρομή ανά τους αιώνας. Την άνω Μονή Δίβρης, την επονομαζομένη Παναγία Χρυσοπηγή και την κάτω Μονή Δίβρης.200 μέτρα Νότια και δεξιά πλησιάζοντας την όμορφη αυτή κωμόπολη και αφού ξεδιψάσουμε στα δροσερά νερά της πηγής του Γαυροβίκου, βρίσκεται η κάτω Μονή Δίβρης φυτεμένη μέσα σε μια χαράδρα που οργιάζει από βλάστηση. Χτίσμα του 18ου αιώνος και μετόχι τώρα της άνω Μονής Δίβρης, χρησιμοποιήθηκε για να παραχειμάζουν οι μοναχοί της άνω Μονής από το δριμύ ψύχος της περιοχής κατά την περίοδο του χειμώνα.[3]
Ένας μονόχωρος θολωτός Ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αποτελεί το Καθολικό της κάτω Μονής. Ο Ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες διαφόρων Αγίων που μέσα σε αυτούς συναντάμε και τον εξεταζόμενο Άγιο Χριστοφόρο. Στο Βόρειο τοίχος και σε ύψος 1 μέτρου από το έδαφος παρατηρούμε γραμμωτά κοσμήματα. Μια δεύτερη ζώνη παρουσιάζει ολόσωμες μορφές Αγίων με φυσικό ύψος, ανάμεσα σε αυτούς διακρίνουμε τους εκπροσώπους του Μοναχικού βίου, Θεοδόσιο τον Κοινοβιάρχη, Σάββα, Ευθύμιο, Αντώνιο και μετά Χριστόφορο τον κυνοκέφαλο τον επονομαζόμενο και Ρέπρεβο, Συμεών τον στηλίτη, κ.α.[4] (Εικ.1). Ο Άγιος Χριστοφόρος εδώ ιστορείται όρθιος με το σώμα του να έχει στάση τρία τέταρτα ενώ το πρόσωπό του που έχει μορφή σκύλου(μακρύ ρύγχος, οφθαλμούς αμυγδαλωτούς και ζωηρούς και ώτα μικρά και αιχμηρά)[5] βρίσκεται σε στάση κατατομής, προφίλ. Φορά στρατιωτική στολή και στον ώμο του έχει κόκκινη χλαμύδα, στο δεξί του χέρι κρατάει υψωμένο σταυρό δείγμα του μαρτυρίου του και στο αριστερό φέρει λόγχη ενδεικτικό της στρατιωτικής του ιδιότητος. Η τοιχογραφία αυτή τιτλοφορείται «Ο ΑΓΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ο Ρέπρεβος». (Βλ. Εικ.1 και Εικ.2). Ρέπρεβος ήταν το αρχικό όνομα του Αγίου όπως θα δούμε και παρακάτω.
Τοιχογραφία απο τον κοιμητηριακό ναό Αγ. Αναργύρων Αντρωνίου που είναι ιστορικό κεφαλοχώρι στο οροπέδιο Φολόης κοντά στην Αρχαία Ολυμπία του Νομού Ηλείας. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.
Στο μέσον εικονίζεται ο Αγ. Χριστόφορος ο κυνοκέφαλος.
Λεπτομέρεια της τοιχογραφίας με τον Αγ. Χριστοφόρο
τον κυνοκέφαλο στον κοιμητηριακό ναό Αγ. Αναργύρων Αντρωνίου.
Πρωτίστως πρέπει να τονίσουμε ότι ο Άγιος Χριστοφόρος είναι ένας εκ των Αγίων της Εκκλησίας μας ο οποίος εικονίζεται με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Σε αυτό συνετέλεσαν κυρίως οι παράδοξες περί αυτού διηγήσεις των συναξαρίων, όπως θα διαπιστώσουμε και παρακάτω. Ο χαρακτηριστικότερος τύπος απεικονίσεως του Αγίου βέβαια, είναι ο τύπος του κυνοκεφάλου και είναι λαϊκής προελεύσεως. Μαρτυρείται δε ότι η παράσταση αυτή είναι δημιούργημα των χρόνων της παλαιοχριστιανικής εποχής.[18]
Ας δούμε όμως τώρα ποιοί ήταν εκείνοι οι λόγοι που συνετέλεσαν στην απεικόνιση του Άγιου με αυτή την κυνοπρόσπωπη μορφή.
Αρχικά πρέπει να στραφούμε προς τον βίο του Άγιου Χριστοφόρου, από τον οποίο εκπηγάζουν πολύ διαφωτιστικές πληροφορίες για το εξεταζόμενο θέμα μας. Ο Άγιος Χριστοφόρος έζησε και μαρτύρησε στα χρόνια του Ρωμαίου Αυτοκράτορος Δεκίου, γύρω στο 249 με 251 μ.χ. Καταγόταν από μια φυλή της Βόρειας Αφρικής των Μαρμαριτών. Τα μέλη της φυλής αυτής, ήταν ανθρωποφάγοι και είχαν σώμα ανθρώπινο αλλά κεφάλι που έμοιαζε με μορφή σκύλου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επηρεάσει την βυζαντινή εικονογραφία, η οποία αργότερα θα τον παρουσιάσει ως κυνοκέφαλο. Στην διάρκεια ενός πολέμου συνελήφθει αιχμάλωτος και μαζί με άλλους 200 στρατιώτες μεταφέρθηκε στην Αντιόχεια όπου εκεί, κατηχώντας και μεταστρέφοντας και τους 200 αυτούς Ρωμαίους στρατιώτες στον Χριστιανισμό, εβαπτίσθει από τον εκεί Επίσκοπο Αντιοχείας Ιερομάρτυρα Βαβύλα(εορτάζει στις 4 Σεπτεμβρίου) μετονομαστείς από Ρέπρεβος σε Χροστοφόρος.
Ρέπρεβος ή Ρέπροβος ήταν αρχικά τον όνομα του Αγίου που είναι Λατινικής προελεύσεως και είχε προσλάβει αυτό το όνομα προφανώς λόγω της δυσμορφίας του καθ’ ότι αυτό σημαίνει «επάρατος, δύσμορφος, στυγερός».[19]
Κατά τα Συναξάρια μαρτυρείται ότι αφορμή για να οδηγηθεί στον αποκεφαλισμό ο Άγιος Χροστοφόρος ήταν η άρνησή του να θυσιάσει στα είδωλα και η μεταστροφή στον Χριστιανισμό δύο γυναικών ελευθέρων ηθών της Καλλινίκης και της Ακυλίνας καθώς επίσης και των 200 Ρωμαίων στρατιωτών.[20]
Μια δεύτερη άποψη περί της κυνοπρόσωπης μορφής του Αγίου Χριστοφόρου, που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε περισσότερο ως λαϊκή δοξασία, είναι ότι η ομορφιά και το κάλλος του Αγίου ήταν τόσο έντονο ώστε πολλές γυναίκες έπεφταν σε πειρασμό ατενίζοντας το πρόσωπό του. Ο Άγιος που δεν ήθελε να γίνεται αιτία σκανδαλισμού παρακάλεσε τον Θεό να του αλλάξει την μορφή και να τον κάνει άγριο και αποκρουστικό στο πρόσωπο. Έτσι λοιπόν απεστάλει Άγγελος και άγγιξε το πρόσωπό του και αμέσως έγινε τόσο δύσμορφος και αποκρουστικός που έμοιαζε με την μορφή του σκύλου.[21] Ο αγιογράφος λοιπόν επέλεξε το κεφάλι κυνός για να φανερώσει την φυσική ασχήμια του Άγιου που του εδόθηκε από τον Θεό και να αποδείξει ότι στον Χριστιανισμό το φυσικό κάλλος δεν έχει καμία αξία ως προς την άγουσα προς τον Θεό οδό. Ο εικονογράφος λοιπόν θέλει να δείξει εδώ με αλληγορικό και συμβολικό τρόπο πως όλοι έχουν το δικαίωμα της μετοχής στην αληθινή πίστη του Τριαδικού Θεού ανεξάρτητα από την μορφή τους και τούτο γιατί όλοι είναι εικόνα και ομοίωση Θεού.[22]
Πολύ διαφωτιστικά είναι και αυτά τα οποία αναφέρουν κάποιοι σημαντικοί ερευνητές περί των γραπτών παραδόσεων γύρω από το θέμα αυτό. Έτσι λοιπόν πληροφορούμαστε ότι η γραπτή παράδοση για τον Άγιο Χριστοφόρο διακρίνεται αφ’ ενός μεν στην Βυζαντινή, Ελληνίζουσα και αφ’ ετέρου δε στην Ανατολίζουσα. Στην πρώτη ανήκει το «Synaxarium Constantinopolitanum» του 10ου αιώνος και στην δεύτερη «Το μαρτύριο του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Χριστοφόρου» του 11ου αιώνος. Στο δεύτερο αυτό μαρτύριο, αναφέρεται ότι ο Άγιος ήταν «…..από το γένος των κυνοκεφάλων, γης δε των ανθρωποφάγων, αλλά πιστός τω φρονήματι και αεί τα λόγια μελετών του Θεού. Ουκ ηδύνατο δε τη ημετέρα διαλέκτω λαλείν …..» ενώ πιο κάτω αυτός αναφέρεται ως «… κακοπρόσωπος, κακώνυμος, αλλόφυλος και αλλοτριόμορφος». Αντιθέτως το συναξάριο της Κωνσταντινουπόλεως αρνείται ότι ο Άγιος ήταν κυνοκέφαλος. «Περί τούτου του ενδόξου και μεγαλομάρτυρος τερατώδη λέγεται τινά και παράδοξα, ότι τε κυνοπρόσωπος ήν εκ της χώρας των τους ανθρώπους κατεσθιόντων και ότι πρότερον ανθρώπους ήσθιεν, ύστερον δε μετά το πιστεύσαι Χριστώ μετεμορφώθη. Ούκ έστι δε τούτο, ούκ έστιν. Αλλά τινές αυτόν ούτως υπενόησαν δια το εθνικόν και άγριον και φοβερόν».[23]
Επηρεασθέντες λοιπόν από την Ανατολίζουσα παράδοση του Μαρτυρίου του Αγίου Χριστοφόρου ορισμένοι «λαϊκοί» αγιογράφοι εξεικόνισαν τον Άγιο ως κυνοκέφαλο.[24]
Πολύ ενδιαφέροντα είναι και αυτά τα οποία αναφέρει ο Θεολόγος Καθηγητής Θωμάς Μαφρέδας σχετικά με αυτό το θέμα, μέσα από την διαφωτιστική του εργασία. Θέλοντας να εξηγήσει αυτό το γεγονός της απεικονίσεως του Αγίου Χριστοφόρου τονίζει πως «είναι σύνηθες για τον Ελληνορωμαϊκό πολισμό στην προσπάθειά του να εξάρει τα επιτεύγματα του πολιτισμού του και να περιγράψει τους διάφορους πολιτισμούς που είναι μακριά από τον μέχρι τότε γνωστό και πολιτισμένο κόσμο, να χρησιμοποιεί περιγραφές που να παρουσιάζουν τα φύλα αυτά ως απόκοσμα, με ανθρώπους που περισσότερο μοιάζουν σε ζώα παρά με ανθρώπινη μορφή. Έτσι ο βιογράφος του Αγίου Χριστοφόρου αναφέροντας πως κατάγεται από μια φυλή κυνοκεφάλων ανθρώπων και ανθρωποφάγων, περισσότερο επιθυμεί να καταδείξει πως κατάγεται από μια περιοχή άγνωστη και απρόσιτη για τον τότε γνωστό κόσμο, παρά από μια φυλή δύσμορφη με απολίτιστες συνήθειες».[25]
Δεν πρέπει να παραθεωρίσουμε και ένα ακόμα στοιχείο το οποίο αναφέρουν οι ερευνητές, υποστηρίζοντας πως η χρήση ζωομορφικών χαρακτηριστικών δεν απαντά για πρώτη φορά στην βυζαντινή τέχνη και μάλιστα στην εικονογραφία του Αγίου Χριστοφόρου. Αντιθέτως είναι αρκετά παλαιά συνήθεια. Αρκετοί ερευνητές στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο, αναζήτησαν ερείσματα στην μυθολογία και στις δοξασίες των λαών της εγγύς και της άπω Ανατολής και κυρίως της Αιγύπτου. Έτσι λοιπόν αρκετοί συσχετίζουν αυτόν με τον Αιγύπτιο Θεό Ανούβη ο οποίος είχε κεφάλι σκύλου και μετέφερε στον ώμο του τον Ώρον πάνω από τον Νείλο ποταμό.[26] Ας θυμηθούμε εδώ και από την Ελληνική μυθολογία την Εκάτη, η οποία και αυτή είχε κεφάλι σκύλου.[27] Η Εκάτη είναι αυτή που πληροφορεί πρώτη την Δήμητρα για την απαγωγή της κόρης της και έτσι θυμίζει το ρόλο του Ανούβη.[28] Αλλά να θυμηθούμε και τον Κέρβερο που και αυτός είχε μορφή κυνός.[29]
Ο Καθηγητής Παναγιώτης Παπαευαγγέλου, αναφερόμενος στην παράσταση του Αγίου Χριστοφόρου με την μορφή κυνός τονίζει ότι «αυτό εξακολούθησε να υπάρχει κοντά σε αγροτικούς πληθυσμούς μαζί με άλλα μαγικοθρησκευτικά θέματα τα οποία τα περιφρονούσε η αριστοκρατική τέχνη της Βασιλεύουσας και διέσωζαν αμαθείς ζωγράφοι κατά την έκφραση των συναξαρίων, στους οποίους άρεσε να ζωγραφίζουν τέτοιου είδους παραστάσεις».[30]
Εν κατακλείδι θέλουμε να τονίσουμε πως ο Άγιος Χριστοφόρος είτε εικονίζεται ως κυνοκέφαλος, είτε ως άνθρωπος που μεταφέρει το Χριστό στους ώμους του, είναι μέτοχος των δωρεών του Αγίου Πνεύματος και της χάριτος του Θεού. Και οι δύο παραστάσεις πετυχαίνουν τον στόχο και το σκοπό τους, που δεν είναι άλλος από την αισθητοποίηση μέσω της τέχνης της παρουσίας της Χάριτος του Θεού μέσα στις ιερές μορφές.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε ότι η Λατινική αγιολογική παράδοση ακολούθησε διαφορετική στάση ως προς το γεγονός της απεικονίσεως του Αγίου. Η Καθολική Εκκλησία, η οποία και αυτή τιμά τον Άγιο Χριστοφόρο, χωρίς να αποδέχεται εικονογραφήσεις σαν και αυτές της Ανατολικής Εκκλησίας, ακολούθησε ένα νέο εικονογραφικό τύπο, καθαρό από ζωομορφικά χαρακτηριστικά. Η Δυτική Εκκλησία προέβη σε μια διαφορετική ιστόρηση έχοντας ως βάση την ανάλυση του ονόματος του Αγίου. Έτσι λοιπόν απορρίφτηκε η άποψη πως η μορφή του Άγιου Χριστοφόρου έμοιαζε με μορφή σκύλου και επικράτησε η εντύπωση πως ο Άγιος ήταν ένας γίγαντας ο οποίος κουβαλούσε στους ώμους του τον Χριστό από την μία όχθη ενός ποταμού στην άλλη. (Χριστο – φόρος).[31]
Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε πως η εξεταζόμενη μορφή του Άγιου Χριστοφόρου του κυνοκεφάλου, δεν αποτελεί ζωολατρεία, διότι κανένας σκύλος δεν λατρεύεται, κανένας σκύλος δεν ενσαρκώνει τον Άγιο Χριστοφόρο και κανένας σκύλος δεν είναι ιερός. Ο Χριστιανισμός δεν μπορεί καν να κατηγορηθεί ούτε για ανθρωπολατρεία πολλώ δε μάλλον για ζωολατρεία, εφόσον στον Χριστιανισμό δεν λατρεύονται οι άνθρωποι, παρά μόνο ο Θεός. Ακόμα και οι Άγιοι δεν λατρεύονται αλλά τιμούνται.[32]
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου